Bogurodzica — to polska pieśń religijna pochodząca ze średniowiecza oraz najdawniejszy polski tekst poetycki. Autor ani data powstania utworu nie są znane, ale przyjmuje się, że stworzony został w XIII lub XIV wieku. Pierwszy zapis Bogurodzicy pochodzi dopiero z 1407 roku, obejmował on 2 strofy i zachował się wraz z melodią. Spisany został na wyklejce zbioru kazań łacińskich przez Macieja z Grochowa, wikarego z Kcyni.
Z czasem tekst ten stał się pieśnią bojową polskiego rycerstwa; śpiewano go najprawdopodobniej w 1410 roku jako „carmen patrium” (tj. pieśń ojczyźniana) przed bitwą pod Grunwaldem oraz w 1444 roku przed bitwą pod Warną. Od XV wieku dopisywano kolejne zwrotki; w tym też okresie pieśń stanowiła hymn państwowy Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. W wieku XVI pojawiły się kolejne strofy (naliczono ich ogółem 27, w tym większość o naturze okolicznościowo-modlitewnej), co sprawia, że Bogurodzica stała się tekstem niekonsekwentnym pod względem literackim. Obecnie pieśń tę śpiewa się głównie w Kościele katolickim, w szczególności podczas Uroczystości Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski przypadającej na dzień 3 maja. Jest to również lektura w szkołach ponadpodstawowych, w klasie pierwszej. Nasze wydanie zawiera przypisy opracowane specjalnie dla uczennic i uczniów; dostępny jest e-book, a ułatwiający odbiór tekstu audiobook czyta Jan Peszek.
Dzieło nie posiada tytułu; nazwa umowna zaczerpnięta została z pierwszego wersu, czyli z incipitu i stanowi zarazem słowo rozpoczynające wiersz. Pierwotnie pieśń składała się z dwóch strof kończących się refrenem „Kyrie eleison”. Pierwsza strofa stanowi skierowaną do Matki Boskiej modlitwę błagalną o pomoc i wstawiennictwo w celu uzyskania przychylności Jezusa dla ludzi. Druga z kolei skierowana jest do samego Chrystusa z prośbą, aby — mając na względzie osobę świętego Jana Chrzciciela — zesłał na ludzkość zbawienie. Z uwagi na problematykę Aleksander Brückner określił wersy 12–34 Bogurodzicy jako pieśń wielkanocną, wskazał natomiast, że wersy 35–48 stanowią pieśń pasyjną.
Pieśń ma charakter meliczny — jest o utwór śpiewany, stworzony na podstawie (istniejącej już wcześniej i zapisanej przez ojców benedyktynów z Sankt Gallen) melodii miłosnych hymnów rycerskich. Charakter pieśni w związku z podejmowaną tematyką zmienił się na pobożny. Zapis nutowy Bogurodzicy wskazuje na pokrewieństwo z liryką trubadurów i truwerów; z pieśniami religijnymi pochodzenia niemieckiego oraz z chorałem gregoriańskim. Mimo to jest to kompozycja oryginalna.
Bogurodzica posiada cechy formalne tropu, czyli swoistego retorycznego komentarza w języku narodowym do łacińskiego tekstu mszy świętej. Utwór posiada także pewne podobieństwa do kontakionu – hymnu greckiego, który rozpowszechniony został przez piśmiennictwo Czech oraz poprzez liturgię staro-cerkiewno-słowiańską.
Z innej strony, niektórzy historycy doszukują się w Bogurodzicy śladów słowiańsko-bizantyjskich. Na rodowód ten wskazuje chociażby schemat Deesis, to jest trójdzielnej figury powiązanej z ikonografią chrześcijańską, gdzie centralną postać stanowi osoba Jezusa, z Matką Boską oraz Janem Chrzcicielem po swoich bokach. Kompozycja ta wskazuje na wiarę w świętych, którzy jako przedstawiciele grzesznych, przekazują ich modlitwy błagalne do samego Boga. Scena ta interpretowana jest jako symbol istoty modlitwy jako mówienia do Boga i duchowej więzi z nim. Co za tym idzie, Bogurodzica to pieśń dotykająca tajemnicy metafizycznej.
